Άρης Βελουχιώτης, 1981, Φ. Λαμπρινός

 Δείτε την ταινία

Σκηνοθεσία -Σενάριο: ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ ΦΩΤΟΣ

Είδος: ΜΕΓΑΛΟΥ ΜΗΚΟΥΣ, ΙΣΤΟΡΙΚΗ, ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

Δ/ντής Φωτογραφίας: ΚΑΒΑΓΙΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

Μοντάζ: ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΟΣ, ΚΟΜΝΗΝΟΣ ΝΙΚΟΣ

Ηχολήπτης: ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΑΚΗΣ

Μουσική Σύνθεση: ΚΗΛΑΗΔΟΝΗΣ ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ 

Παραγωγή: ΓΚΡΕΚΑ ΦΙΛΜ, CINEVIDEO
Διάρκεια: 112΄

Σύνοψη της υπόθεσης[1]:

Ιστορικό-πολιτικό ντοκιμαντέρ με θέμα τη ζωή και τη δράση μιας μυθικής μορφής του Εαμικού Κινήματος και της Εθνικής Αντίστασης, εκείνης του καπετάνιου του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη. Το πλούσιο υλικό της περιόδου (1941-45) καλύπτει σημαντικές ιστορικές πτυχές και δένεται με συγκλονιστικές και αποκαλυπτικές μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν από πρώτο χέρι τα γεγονότα ή πολέμησαν στο πλευρό του Άρη.

[1] http://www.tainiothiki.gr/v2/filmography/view/1/276

Η φυσιογνωμία του Άρη Βελουχιώτη θα ήταν αρκετή για τη δημιουργία πολλών ωρών ντοκιμαντέρ. Στη συγκεκριμένη ταινία, παρουσιάζεται η ζωή και η δράση του υπό το πρίσμα της πορείας του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα από το 1941 ως το 1945. Παρά το γεγονός ότι η ταινία δεν ασχολείται με τον Εμφύλιο στη φάση της πολεμικής του ανάπτυξης (1946- 49), είναι εξαιρετικά διαφωτιστική για το τι οδήγησε προς εκεί, τον πολιτικό και κοινωνικό χαρακτήρα των εμπλεκόμενων δυνάμεων, την πολιτική κατάσταση που προηγήθηκε και την ανάμιξη των Άγγλων στα ελληνικά πράγματα.

Βασικό χαρακτηριστικό του ντοκιμαντέρ είναι η εμφανής πρόθεση να καταγράψει μαρτυρίες αυτοπτών, να αποφύγει την ανάδειξη προσωπικών εκτιμήσεων για το κομμουνιστικό κόμμα ή το ΕΑΜ, να αποφύγει την υποκειμενικότητα. Ακούμε συχνά τους συμμετέχοντες να δηλώνουν «όπως πληροφορήθηκα», «έμαθα ή άκουσα ο ίδιος», «μας είπε ο Άρης», «δεν ξέρω ακριβώς, δεν ήμουν μπροστά» ή να αναφέρουν έγγραφα, εφημερίδες, βιβλία για να επικυρώσουν την άποψή τους. Αντίστοιχα, το ρόλο της αντικειμενικότητας έρχεται να ενισχύσει η προσπάθεια του σκηνοθέτη για πολλαπλή επιβεβαίωση των λεγομένων και η χρήση διαφορετικής καταγωγής πηγών για την επίτευξη αυτού του στόχου: φιλμ αρχείου, φωτογραφίες εποχής, εφημερίδες, απομνημονεύματα και ιστορικά κείμενα. Ως σύμβουλοι συνεργάζονται οι ιστορικοί Χ. Φλάισερ και Γ. Γιαννουλόπουλος.

Η ταινία ξεκινά με την προσπάθεια του Άρη να στήσει νέο αντάρτικο αμέσως μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας και την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ. Καταγράφονται οι πρώτες επαφές με συντρόφους κι έπειτα η υπόδειξη από το Πολιτικό Γραφείο για σταμάτημα κάθε κίνησης. Στην προσπάθειά του να αποδείξει το δίκαιο της επιλογής του, ο Άρης θα κατευθυνθεί προς το βορρά με στόχο να περάσει στις φίλες χώρες, ακόμη και στην ΕΣΣΔ για να εκθέσει τους προβληματισμούς του στους εκεί συντρόφους. Ο φόβος του είναι πως τώρα που βρίσκονται άοπλοι θα γίνουν τα εύκολα θύματα των Άγγλων και των συνεργατών τους, πως πρέπει να αντιδράσουν έγκαιρα και ένοπλα πριν τους προλάβουν οι αντίπαλοι. Πιστεύει, επίσης, πως το Κόμμα έχει χάσει την επαφή του με την ύπαιθρο, αγνοεί το μέγεθος του κινδύνου. Ελπίζει σε μια πιο ψύχραιμη και σφαιρική οπτική που θα έχουν οι απ’ έξω. Όπως φαίνεται από τις αφηγήσεις, η έγκριση για τη μετακίνηση αυτή δε φτάνει ποτέ κι ο Άρης με την ομάδα του κατηφορίζουν με σκοπό, αυτή τη φορά, να περιμένουν τον ερχομό του Ν. Ζαχαριάδη, στον οποίο εναποθέτουν ελπίδες για ορθότερη κρίση.

Εδώ ανοίγει μια μεγάλη χρονική παρένθεση, που θα περιλάβει ό,τι έχει συμβεί σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο στη διάρκεια της Κατοχής. Η επαφή με τους Άγγλους κι η συνεργασία για το Γοργοπόταμο δίνουν την ευκαιρία στον Έντι Μάγιερς να αναφερθεί εκτενώς στα βρετανικά σχέδια αλλά και τους στόχους της πολιτικής τους, που σαφώς απέβλεπε στον έλεγχο της κατάστασης: συντονισμός μεν, των κινήσεων προς στρατιωτικό όφελος των συμμάχων, αλλά και δημιουργία αντιπερισπασμού ώστε να μη μείνει κυρίαρχο το ΕΑΜ, με τον κίνδυνο ενός κομμουνιστικού μέλλοντος να επικρέμεται. Από τον Μάγιερς γνωστοποιούνται και οι ενέργειες των Άγγλων για τον εξαναγκασμό του Ζέρβα να βγει στο βουνό, καθώς και συζητήσεις και διαπραγματεύσεις που σκιαγραφούν τις φυσιογνωμίες και τα ενδιαφέροντα των δυο Ελλήνων.

Από μαρτυρία Γερμανού αξιωματικού, φαίνεται η τοποθέτηση του Ζέρβα κατά του ΕΛΑΣ, σε σημείο που συνεργάζεται με τους κατακτητές για να τον διαλύσουν, κρατώντας κρυφή τη συνεργασία ώστε να μη χάσει ο ΕΔΕΣ τη βρετανική ενίσχυση. Με τον τρόπο αυτό ο ΕΔΕΣ εξοπλίζεται κι ενισχύεται ενώ για τον ΕΛΑΣ οι ενισχύσεις είναι φιδωλές ή ανύπαρκτες. Κατορθώνει να καλύψει σημαντικές του ανάγκες μόνο μετά την παράδοση Ιταλών στρατιωτών (1943), που προτιμούν να αιχμαλωτιστούν παρά να πέσουν στα χέρια των Γερμανών. Οι Γερμανοί, από την άλλη, φεύγοντας παρέδοσαν οπλισμό στο Ζέρβα, που φρόντισε στο μεσοδιάστημα να μένει αδρανής για να επικεντρώνονται οι κατακτητές στη μάχη κατά του ΕΛΑΣ, απερίσπαστοι.

Οι σύντροφοι του Άρη και άλλες σημαντικές προσωπικότητες του εαμικού ή κομμουνιστικού κινήματος αφηγούνται τις συνεννοήσεις με το Κάιρο, τις προτάσεις για Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας από Πυρομάγλου (ΕΔΕΣ) και Καρτάλη (ΕΚΚΑ), την αποδοχή τους από το ΕΑΜ και την απόρριψή τους από την Κυβέρνηση, υπό την παρότρυνση και του Τσώρτσιλ προς το Βασιλιά να μην «υποκύψει σε ληστές». Ο Θ. Χατζής, ιστορικό μέλος του ΚΚΕ, στου οποίου το έργο «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» στηρίζεται αρκετά το σενάριο, καθώς κι άλλες προσωπικότητες (Δεσποτόπουλος, Χουλιαράς, Λασάνης, Καραθάνος) ερμηνεύουν με καταθέσεις γεγονότων το τι συνέβαινε, προσπαθώντας να διαγνώσουν κίνητρα και να ενώσουν τις διάφορες όψεις της πραγματικότητας. Εξηγούν πώς η οργάνωση των ταγμάτων ασφαλείας από τους Γερμανούς και την κυβέρνηση Ράλλη κάνει εμφανές το ρήγμα του διχασμού, δυσχεραίνοντας το ΕΑΜ και οδηγώντας το να αποδεχθεί την αρχηγία της Βρετανικής διοίκησης. Πώς, επίσης η αδυναμία συνεργασίας με τα αστικά κόμματα έκανε μονόδρομο τη σύσταση της Κυβέρνησης του Βουνού, της ΠΕΕΑ και του Εθνικού Συμβουλίου την άνοιξη του 1944. Η Συνδιάσκεψη του Λιβάνου και η στρατιωτική της εφαρμογή στην Καζέρτα φέρνουν το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Τους αντιμετωπίζουν όπως τους δοσίλογους δολοφόνους, τους εξισώνουν με τα Τάγματα Ασφαλείας. Οι διαφωνίες φουντώνουν μέσα στο κίνημα για την ορθότητα των χειρισμών. Η πραγματικότητα, πάντως, όπως τονίζεται και από τους σχεδόν ειρωνικούς ένθετους υπότιτλους των γεγονότων δικαιώνει τους πιο απαισιόδοξους: ο Γ. Παπανδρέου καταφθάνει μετά την Απελευθέρωση, συνοδευόμενος από τον Στρατηγό Σκόμπι κι ο παραγκωνισμός του ΕΑΜ στην Κυβέρνηση θα οδηγήσει στα Δεκεμβριανά. Έχουν προηγηθεί προσπάθειες του Άρη για έγκαιρη ένοπλη αντίδραση που βρίσκουν αντιμέτωπο τον κομματικό μηχανισμό και διχάζουν τους καπεταναίους.

Η παρένθεση της εξιστόρησης κλείνει με αυτό που την άρχισε: την ίδρυση του ΕΑΜ το 1941 από τις προοδευτικές δυνάμεις της εποχής. Έπεται δημοτικός χορός τσολιάδων και Άγγλων, ως ανάλογο των σκηνών Γερμανών με ταγματασφαλίτες, για να επιστρέψει και πάλι η ταινία στην εξιστόρηση της πορείας του Άρη προς το τέλος. Η ελπίδα πως ο Ν.Ζαχαριάδης θα συμφωνήσει, αποδεικνύεται φρούδα: ο Άρης διαγράφεται και καταδικάζεται η απομάκρυνσή του από τις αρχές της Βάρκιζας. Αποκηρυγμένος από το κόμμα του, περικυκλωμένος από τους διώκτες του δίνει τέλος στη ζωή του τον Ιούνιο του 1945. Στις τελευταίες σκηνές παρακολουθούμε συνάντηση συναγωνιστών του, 36 χρόνια μετά. Ακούγεται ο όρκος ένταξης στο ΕΑΜ. Φιλμ αρχείου με έντονα κόκκινες τις φιγούρες των ανταρτών και οι τίτλοι που πέφτουν κόκκινοι ολοκληρώνουν την ταινία.