Δραπέτες του Μπούλκες, 1969, Ανδρέας Παπασταματάκης

Δείτε την ταινία


Σκηνοθεσία: ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ
Είδος: ΜΕΓΑΛΟΥ ΜΗΚΟΥΣ, ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ, ΠΟΛΕΜΙΚΗ
Σενάριο: ΜΟΥΡΑΤΟΓΛΟΥ ΚΩΣΤΑΣ
Μοντάζ: ΤΣΑΟΥΛΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
Παραγωγή: ΠΕΡΙΣΣΟΣ ΦΙΛΜ
Διάρκεια: 102΄

Σύνοψη της υπόθεσης[1]:
Η ταινία αναφέρεται στην επιτυχή προσπάθεια μιας ομάδας Ελλήνων να δραπετεύσουν από το στρατόπεδο του Μπούλκες και να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Το Μπούλκες ήταν μια πόλη υποδοχής ελλήνων προσφύγων του Εμφυλίου Πολέμου 1945- 1949. Η ταινία παρουσιάζει τους εξόριστους τότε ηγέτες του παράνομου Κ.Κ.Ε. να εξοντώνουν τους παλιούς τους συντρόφους, οι οποίοι δεν ασπάζονταν τις απόψεις τους.

[1] http://www.tainiothiki.gr/v2/filmography/

Το 1969 ο Ανδρέας Παπασταματάκης γυρίζει τους Δραπέτες του Μπούλκες. Χρησιμοποιώντας την εκτεταμένη προπαγανδιστική παραφιλολογία που αναπτύχθηκε γύρω από το στρατόπεδο προσφύγων και μαχητών του ΕΛΑΣ[1], στο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας, ξεδιπλώνει για πρώτη φορά ολόκληρη την εκδοχή της άκρας δεξιάς για τον ίδιο τον εμφύλιο πόλεμο. Επίκεντρο της ταινίας ο πολιτικός εμπαιγμός των ανταρτών από τους αρχηγούς τους, που είναι μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, το ξεσκέπασμα του ψεύδους και η επιστροφή στην αγκαλιά του εθνικού στρατού, με την «ανάνηψη» των ανταρτών.
Η ταινία πατάει σε γνωστά μοτίβα ως προς τη δομή και την ανάπτυξη της πλοκής της. Περιγράφει παράλληλα τη ζωή δύο αδελφών, δίδυμων και όμοιων σα δυο σταγόνες, εκ των οποίων ο ένας είναι ηρωικός αξιωματικός του εθνικού στρατού κι ο άλλος βρίσκεται στο Μπούλκες, τελώντας μάλιστα σε δυσμένεια λόγω της διαφοροποίησής του ως προς τις κομματικές επιταγές. Γύρω από τον πρώτο αναπτύσσεται μια ιδανική κοινωνία: στοργικοί αξιωματικοί με πατρική αγάπη για τους στρατιώτες τους, τακτοποιημένοι και λαμπεροί στρατώνες, ανιδιοτελείς αρραβωνιαστικιές, υποταγμένες στην υπηρεσία της Μητέρας Πατρίδας και της φυσικής μητέρας του άντρα τους, αδελφικοί φίλοι που αλληλοϋποστηρίζονται, πρόσωπα καθαρά και σπιτικά νοικοκυρεμένα.
Στο αντίπαλο στρατόπεδο επικρατεί η βρωμιά κι η ανηθικότητα. Οι αρχηγοί ψεύδονται, χρησιμοποιώντας, μάλιστα, γελοία και καταφανή ψεύδη, όπως η χρήση φωτογραφιών εξαθλίωσης και πείνας της Κατοχής ως φωτογραφίες σύγχρονές τους για να κατηγορήσουν τους «μοναρχοφασίστες» για την κατάντια της Ελλάδας. Στην αποκάλυψη των ψεμάτων τους αντιδρούν με βία και καταστολή, αρωγούμενοι από χαφιέδες, μοχθηρούς και ανίκανους για οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα. Δημιουργούν κλίμα εκφοβισμού κι εκτρέφουν «κυνήγι μαγισσών», γεμάτοι φόβο και καχυποψία. Μεταστρέφουν την πραγματικότητα και σχεδιάζουν την εξολόθρευση των ίδιων των μαχητών τους, πολλούς από τους οποίους μαθαίνουμε ότι τους έχουν στρατολογήσει με τη βία και με απειλές. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και νεαρές γυναίκες που έχουν απαχθεί από τα σπίτια και τυγχάνουν μεταχείρισης πόρνης, όπως δηλώνουν οι ίδιες, μετά τη σύλληψή τους από το στρατό και την ανακάλυψη προφυλακτικών στις τσέπες τους. Δίπλα στους φαύλους από κάθε άποψη, στρατιωτική, πολιτική και ηθική, αρχηγούς υπάρχουν άβουλοι υποτακτικοί τους ή σκεπτόμενοι και ευαίσθητοι αντάρτες που γρήγορα θα ανακαλύψουν την αλήθεια και θα αυτομολήσουν προς την Πατρίδα.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην ταινία σε άλλα εγκλήματα που αποδίδονται στο Δημοκρατικό Στρατό: παιδομάζωμα, καταστροφές χωριών, αρπαγές περιουσιακών στοιχείων, παράνομες και στημένες δίκες, εκτελέσεις αθώων. Ο πληθυσμός των χωριών εναντιώνεται στα «κόκκινα τέρατα» που «καίνε, καταστρέφουν, ξεριζώνουν οικογένειες» όπως καταγγέλλει ο παπάς ενός χωριού, ρισκάροντας τη ζωή του για να προστατέψει το ποίμνιό του.
Η ταινία βρίθει αφελών συμβολισμών και πολυχρησιμοποιημένων κλισέ, μελοδραματικών ή προπαγανδιστικών. Αξιοποιεί υλικοτεχνικά την αφειδή παροχή στρατιωτικού υλικού, χώρων και ανθρώπινου δυναμικού που παρέχει το στρατιωτικό καθεστώς. Στο ιδεολογικό επίπεδο, εκλαϊκεύει την πολιτική άποψη του καθεστώτος για το παρελθόν και τον εθνοσωτήριο ρόλο που διαδραμάτισαν σε αυτό οι εκπρόσωποι της Πατρίδας, συνεχιστές του έργου των οποίων είναι οι αρχηγοί της Χούντας. Εδραιώνεται η άποψη πως το επίδικο αντικείμενο του Εμφυλίου δεν βρισκόταν στο ιδεολογικό, ταξικό ή πολιτικό επίπεδο αλλά επίκεντρό της ήταν η μάχη Πατριωτών ενάντια στους προδότες της Πατρίδας. Επίσης, γίνεται αναφορά στον αδρανή ρόλο των «Συμμάχων», οι οποίοι δεν κατονομάζονται –Άγγλοι ή Αμερικανοί;- οι οποίοι «δεν καταλαβαίνουν» τις δυσκολίες που έχουν να αντιμετωπίσουν οι Έλληνες πατριώτες στον αντικομμουνιστικό τους αγώνα, υποβαθμίζοντας έτσι και το ρόλο των δυτικών στον Εμφύλιο και την υποστήριξη που προσέφεραν στο ελληνικό κράτος.

[1] Βλέπε σχετικά στο Γ. Μαργαρίτης, Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1946- 1949, Αθήνα 2002, τμ. 2, σελ. 590- 593