Ντοκιμαντέρ

Τα ντοκιμαντέρ ή ταινίες τεκμηρίωσης αποσκοπούν στην τεκμηριωμένη παρουσίαση ενός θέματος. Ο όρος documentary εισήχθη σε μια κριτική του για την ταινία Moana του Flaherty από τον Grierson, ο οποίος αντιμετώπιζε το ντοκιμαντέρ ως φορέα γνώσης κι εγρήγορσης του πολίτη[1]. Οι ταινίες αυτές αφορούν την παρούσα συζήτηση στο βαθμό που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα, κοινωνικά φαινόμενα, πολιτικές και οικονομικές καταστάσεις ή ακόμη και σε προσωπικές ιστορίες των οποίων, όμως, η όλη σύνταξη τους επιτρέπει να ξεπερνούν το όριο του ατομικού και να αφορούν το σύνολο. 

Η επιτυχία του ντοκιμαντέρ βρίσκεται στο γεγονός ότι κάνει το ιστορικό υλικό επίκαιρο και απαλλάσσει την Ιστορία από το πέπλο του θρύλου[2]. Ο ιστορικός, σήμερα, δεν απαριθμεί γεγονότα και δεν καταγράφει καταλόγους προσωπικοτήτων αλλά ασχολείται με τις συνέχειες και τις μεταβολές των δομών στη μακρά διάρκεια. Αξιοποιώντας τη λαϊκή μνήμη και την προφορική παράδοση μπορεί ο κινηματογραφιστής να κάνει χρέη  ιστοριογράφου, καλύπτοντας - στο βαθμό που του το επιτρέπει η χρονική απόσταση από το γεγονός- τα κενά της θεσμικής ιστορίας[3]. Έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει την ιστορία των «από κάτω», να δώσει λόγο σε όσους δεν έχουν εξουσία, να διατηρήσει μνήμες που διαφορετικά θα χαθούν, να φωτίσει πλευρές που αποσιωπούνται[4]. Η κινηματογραφική ταινία - γενικότερα -  αποδομεί τις εύρυθμες ισορροπίες των θεσμών και των κρατικών λειτουργών, καταστρέφει είδωλα, αποκαλύπτει την πραγματική τους λειτουργία, δείχνει την αντίστροφη όψη της κοινωνίας, θίγει τις θεμελιώδεις δομές της.

Αντιπροσωπευτικότητα και όχι αντικειμενικότητα μπορεί να πετύχει ο κινηματογραφιστής, καθώς οι επιλογές του μοντάζ μπορούν να αλλοιώσουν την αποτελεσματικότητα μαρτυριών[5]. Επιπλέον, καθώς το ντοκιμαντέρ αποτελεί αναπαραστατική τέχνη, διαμεσολαβημένο προϊόν, αφού ο κινηματογραφιστής επιλέγει τι και με ποιο τρόπο θα καταγράψει, προσφέρει ερμηνεία της πραγματικότητας, γεγονός που δεν του επιτρέπει την αντικειμενική θεώρηση[6]. Ακόμη και στις περιπτώσεις ταινιών που γυρίζονται από τα ίδια τα μέλη μιας ομάδας, (όπου δηλαδή, ταυτίζονται κινηματογραφούμενοι και δημιουργοί της ταινίας) η οπτική του δημιουργού του εγχειρήματος παρεμβαίνει, στην επιλογή του ποιοι από την ομάδα θα αναλάβουν την κάμερα[7].

---

[1] Εύα Στεφανή, Δέκα κείμενα για το ντοκιμαντέρ. Αθήνα 2007, Πατάκης, σελ. 44

[2] Σ. Γιούτκεβιτς, Μοντέλα Πολιτικού Κινηματογράφου. Αθήνα 1983, Σύγχρονη Εποχή, σελ. 71

[3] Marc Ferro,Κινηματογράφος και Ιστορία. Αθήνα: Μεταίχμιο, 2001, , σελ. 35                      

[4] Marc Ferro, ο.π., σελ. 45. Υποστηρίζει ότι η κινηματογραφική ταινία αποδομεί τις εύρυθμες ισορροπίες των θεσμών και των κρατικών λειτουργών, καταστρέφει είδωλα, αποκαλύπτει την πραγματική τους λειτουργία, δείχνει την αντίστροφη όψη της κοινωνίας, θίγει τις θεμελιώδεις δομές της.

[5] Marc Ferro, ο.π., σελ. 150

[6] Εύα Στεφανή, ο.π., σελ. 10

[7] Εύα Στεφανή, ο.π., σελ. 98